Vals alarm in de wereld van rotondes!

Dit nieuws sloeg in als een bom in de verkeersveiligheidswereld. De rotonde wordt algemeen gezien als de veiligste kruispuntvorm. Verschillende parlementariërs voelden zich genoodzaakt te reageren en er kwamen bezorgde mailtjes uit het buitenland, waar Mobycon vaak trainingen en workshops geeft over rotondeveiligheid.

Omdat dit onderzoek grote invloed kan hebben op ons toekomstige werk besloot ik dit weekend in het rapport van VIA te duiken om te kijken waar deze revolutionaire conclusies op zijn gebaseerd. Kort gezegd, niet veel.

VIA heeft een vrij bondige rapportage gepubliceerd. In het onderzoek wordt de vraag centraal gesteld of de stijging in het aantal fietsongevallen toegeschreven kan worden aan het grotere aantal fietsers of dat er iets mis is met onze infrastructuur. Een heel terechte vraag, want het stijgende aantal fietsslachtoffers is een enorm maatschappelijk probleem. Vervolgens wordt vrij snel gefocust op kruispunten, waar inderdaad een meerderheid van de ongevallen plaatsvindt. So far so good.

Vervolgens wordt er een zeer waardevolle observatie gemaakt dat het verschil tussen gemeenten heel groot is. Waar in gemeente Utrecht de verkeersveiligheid steeds beter wordt, gaat het minder goed in Den Haag. Dit is een belangrijke nuance die we vaak vergeten. Niet iedere gemeente in Nederland is hetzelfde. So far so good.

Op basis van een vergelijking van gemeente Súdwest-Fryslân met gemeente ‘s-Hertogenbosch wordt de hypothese opgesteld dat kruisingen met fietsers uit de voorrang beter zijn voor de veiligheid. Dat is op zich geen nieuws, dat weten we allang. Veiligheid is echter slechts één van de aspecten in de overweging tussen voorrang of geen voorrang. Bereikbaarheid, doorstroming en fietsstimulering spelen ook allemaal een rol.

De bovenstaande (ietwat ingewikkelde) grafiek baart zorgen. Hoewel het gebaseerd is op data tot 2018, lijken we hieruit te moeten concluderen dat rotondes (iets) minder veilig zijn dan vergelijkbare kruispunten met verkeerslichten. Dat is nieuws. Maar dit is voor alle weggebruikers binnen en buiten de bebouwde kom. Het zegt niks over de zwaarte van de verwondingen, die op kruispunten met verkeerslichten vaak hoger is door de hogere snelheid. Ook zegt deze grafiek niks over kruispunt-veiligheid voor fietsers. Hiervoor wordt verder ingezoomd op de rotondes.

Dit is waar het echt misgaat. Om de hypothese te ondersteunen dat de fiets uit de voorrang moet, worden de rotondes gesplitst in rotondes op wegen met snelheden tot en met 50 km/u en rotondes op wegen waar de snelheid hoger ligt. Daarna wordt aangenomen dat op alle rotondes tot en met 50 km/u de fiets voorrang heeft. Dit levert onderstaande grafiek op:

Hier gaan drie dingen mis:

1. Lang niet alle rotondes binnen de bebouwde kom hebben fietsers in de voorrang. Zoals uit het (wel grondige) onderzoek van DTV blijkt is dat zelfs maar in 69% van de rotondes het geval. Aannemen dat alle rotondes binnen de bebouwde kom fietsers in de voorrang hebben, levert dus een heel scheef beeld op.
2. Het aantal fietsers dat gebruik maakt van deze rotondes is niet meegenomen. Dat is (zover ik weet) überhaupt nog nooit meegenomen in de analyses in Nederland, ook niet door SWOV of DTV. Als er binnen de bebouwde kom gemiddeld drie keer zoveel fietsers gebruikmaken van de rotondes dan buiten de bebouwde kom, is het verschil vereffend. Die aanname is niet zo heel gek.
3. Veel rotondes zijn niet volgens de voorschriften ingericht. Met te weinig afstand tussen het fietspad en de rijbaan, zonder voorrangstekens of soms zelfs met een fietsstrook op de rotonde zelf.

Wat je kunt leren uit deze studie is dat rotondes met fiets in de voorrang relatief hogere ongevalscijfers kennen dan fietsers uit de voorrang. Dat wisten we al. Wat je niet kunt leren uit deze studie is dat het een goed idee is om dan maar alle fietsers uit de voorrang te halen. Daarvoor moet je rotondes met de fiets in de voorrang vergelijken met rotondes met de fiets uit de voorrang in vergelijkbare omstandigheden en controleren op zowel auto- als fiets-volumes. Dat gebeurt in deze studie niet. Hiervoor moet je een breder onderzoek uitzetten en bijvoorbeeld met automatische risicoanalyses op basis van camerabeelden werken (je kunt ons daarvoor bellen).

Wat wel interessant is uit deze studie is het verschil tussen de veiligheid van verkeerslichten ten opzichte van rotondes. Dat is zeker het uitzoeken waard. Een discussie aanzwengelen over voorrang voor fietsers op rotondes is echter niet gepast. Een terugval op voorrang voor de auto is een slecht verhulde maatregel om de automobiliteit te vergroten ten koste van de fiets, vergelijkbaar met de helmplicht discussie. De politiek zou er in deze goed aan doen te luisteren naar de echte experts van SWOV. Ondertussen blijft het analyseren van de veiligheid van rotondes maatwerk en moeten gemeenten aan de slag om onveilige rotondes beter en uniformer in te richten.