Visie op smart mobility

We zien dat er enorm veel energie en ontwikkeling is voor smart mobility. Tegelijkertijd zijn veel partijen zoekende naar wat allerlei smart mobility-toepassingen precies te bieden hebben en hoe ze hier praktisch mee aan de slag kunnen.

Wat is smart mobility volgens ons?
Smart mobility is een breed begrip waar mensen verschillende beelden bij hebben. De een denkt aan autonome voertuigen en Mobility as a Service (MaaS), terwijl een ander zich afvraagt of een goede gedragscampagne eigenlijk ook al niet heel ‘smart’ is. Betekent ‘smart’ nu dat iets technologisch van aard is of dat het simpelweg een verstandige ingreep is? Volgens ons gaat het om beide: het doel van smart mobility moet een positieve verandering zijn en niet het inzetten van technologie om het inzetten van technologie. Tegelijkertijd is elke verstandige ingreep ‘smart’ noemen niet zinnig. Het leidt af van het thema en haar specifieke kenmerken. 

Kenmerkend is namelijk dat smart mobility een continu vernieuwend karakter heeft. Dit vernieuwende kan zowel zitten in de toepassing van een nieuwe technologie als in het anders inzetten van een bestaande technologie. In de kern gaat smart mobility dan ook over innoveren. Het is een nieuwe manier van denken over de inzet van technologie, gegevens en vervoerswijzen, met als doel het beter verbinden van mensen, plaatsen en goederen. Op deze manier ontstaat er een efficiënter mobiliteitssysteem met meer kwaliteit voor de reiziger. Deze kan namelijk beschikken over accurate reisinformatie en meer keuzevrijheid. Dan hebben we het nog niet eens over de veiligheid en duurzaamheid van ons mobiliteitssysteem, waarvoor geautomatiseerde systemen ook zeker kansen bieden.

Smart mobility gaat dus niet om specifieke producten, maar om het idee dat innovatie met in de basis een technologisch element, onderdeel moet zijn van de toolkit (of mindset) die we in de mobiliteitswereld hanteren. Soms is de beste en efficiëntste aanpak een aanpassing van het infrastructurele netwerk. Soms ligt het antwoord in een gedragscampagne. Soms biedt een smart mobility-toepassing kansen en soms is een combinatie de oplossing.

Onze visie
Door vernieuwende mobiliteitsconcepten, ofwel smart mobility, mee te nemen in het overzicht van mogelijke oplossingen, heeft een overheid een breder en sterker arsenaal om haar doelen te bereiken. Wij zijn ervan overtuigd dat smart mobility dan ook een belangrijke rol verdient in onze mobiliteit. Wij geloven alleen niet in een ‘technology push*’. Sterker nog, als we technologie inzetten om het inzetten van technologie kan dit ons zelfs verder laten afdrijven van de beoogde maatschappelijke doelen. Het testen van technologieën is natuurlijk een essentiële stap, maar het einddoel moet in onze ogen altijd zijn dat de technologie een bijdrage levert aan maatschappelijke doelen.

Smart mobility moet dan ook op de juiste manier en op het juiste moment ingezet en georganiseerd worden om tot gewenste effecten te komen. Dit vraagt iedereen die actief is in de mobiliteitswereld om:

  1. Niet te denken vanuit traditionele verhoudingen, maar vanuit maatschappelijke doelen;
  2. De verantwoordelijkheid op te pakken die hierbij past;
  3. Smart mobility beter te integreren in mobiliteitsbeleid (of eigenlijk ruimtelijk beleid).

Deze actiepunten lichten we hieronder verder toe:

Maatschappelijke doelen
Waar bij traditionele infrastructuur grootschalige publieke investeringen de norm zijn, is bij smart mobility het uitgangspunt vaak dat pilots worden ondersteund. Een grootschalige uitrol hangt uiteindelijk vooral af van of een concept wel of niet rendabel is voor de markt. Deze insteek is logisch vanuit de verantwoordelijkheden en verhoudingen tussen publiek en privaat zoals we die kennen. Tegelijkertijd leunen we wel steeds meer op dit soort ontwikkelingen als het gaat om het nastreven van maatschappelijke doelen. Wij geloven dat het daarom nodig is om minder vanuit de traditionele verhoudingen en meer vanuit de beoogde maatschappelijke doelen te denken en te handelen. Voor ons mobiliteitssysteem betekent dit dat we verder leren te kijken dan de economisch beproefde oplossing en op zoek gaan naar oplossingen die waarde creëren voor de maatschappelijke doelen die we samen nastreven. Dit betekent ook dat opdrachtgevers het aan moeten durven om te investeren in datgene wat bijdraagt aan deze doelen of het nou gaat over de traditionele, tastbare publieke voorzieningen of de vernieuwende digitale voorzieningen.

Verantwoordelijkheid
Dit betekent niet dat overheden het zonder de markt zouden moeten doen, in tegendeel. Voor beiden is er een rol als het gaat om het ontwikkelen, experimenteren met en uitrollen van smart mobility. Zo leren en krijgen we gezamenlijk inzicht in de mogelijkheden, kosten en maatschappelijke baten. Het samenspel van publiek en privaat is essentieel. Dat geldt ook voor het besef dat marktpartijen in principe andere doelen nastreven die niet altijd in lijn zijn met maatschappelijke doelen. Tegelijkertijd hebben marktontwikkelingen wel veel impact op het gebruik van publieke investeringen. Denk bijvoorbeeld aan de impact van deelmobiliteit op de publieke ruimte. Om de kansen die nieuwe ontwikkelingen bieden te kunnen grijpen, zal de publieke sector dus verantwoordelijkheid moeten nemen zonder uit het oog te verliezen wat er aan maatschappelijke waarde gecreëerd moet worden. Onze overheden dienen dan ook een meer proactieve rol te nemen als het gaat om de ontwikkeling en uitrol van smart mobility.

Integreren
Het ontbreekt in de publieke sector helaas vaak aan kennis en menskracht om deze rol goed uit te voeren. We moeten er daarom gezamenlijk naar streven om het smart nobility-gedachtegoed beter te beleggen in mobiliteitsbeleid en ruimtelijk beleid. Het gaat erom dat de kennis en kunde beschikbaar is bij verkeerskundigen en planologen om smart mobility-toepassingen onderbouwt te kunnen overwegen en op de juiste manier te kunnen implementeren. Dit gaat niet alleen over inzicht in welke technologieën en trends er zijn, maar vooral over hoe je zorgt dat je de juiste technologie op de juiste manier in weet te zetten.

Door de regie op smart mobility te pakken voorkomen we onnodige misstappen en kunnen de kansen die het te bieden heeft daadwerkelijk verzilverd worden: Van repareren naar regisseren!

Aan de slag met smart mobility
Om onze visie in de praktijk te brengen en partijen te helpen op een effectieve manier met smart mobility aan de slag te gaan, hebben we onderstaande aanpak en schema ontwikkeld:

Benoem het doel en de daarbij horende gewenste verandering
Door de doelen expliciet te benoemen, dwing je jezelf kritisch te kijken naar wat je nou eigenlijk wilt bereiken. Maatschappelijke doelen in de mobiliteitswereld zijn bijvoorbeeld minder vervoersarmoede, meer aandacht voor mens in onze dorpen en steden, duurzaamheid, meer keuzevrijheid of betere bereikbaarheid, gekoppeld aan een specifieke situatie. Vervolgens definieer je de verandering die in de huidige situatie nodig is om het doel te kunnen bereiken. Je concretiseert hiermee je doel zonder in oplossingen te denken. Het definiëren van de gewenste verandering stuurt je vervolgens in je zoektocht naar een oplossing die daadwerkelijk bijdraagt aan het doel wat je nastreeft. Hierbij is het steeds de vraag of jouw oplossing bijdraagt aan jouw doel of dat er betere alternatieven zijn. Doelgericht te werk gaan leidt daarmee tot een bredere blik en voorkomt tegelijkertijd een ‘technology push*’.

De oplossing is meer dan de technologie
Alhoewel technologie een essentieel onderdeel is van smart mobility, is technologie nooit de hele oplossing. Technologie moet altijd worden gezien als een component van een bredere oplossing waarin ook aandacht moet worden besteed aan de relatie met de gebruikers (wie krijgen er te maken met de oplossing?) en de organisatie (welke processen en structuren zijn van invloed op de oplossing?). In de praktijk betekent dit een continue afstemming tussen enerzijds de technologische mogelijkheden en anderzijds de gebruikers en organisatie die uiteindelijk bepalen of en hoe de oplossing gebruikt zal worden. Oplossingen waarin technologie, gebruikers en organisatie goed op elkaar zijn afgestemd zijn vaak zeer effectief.  Oplossingen waarbij dit niet het geval is, worden vaak niet gebruikt en zijn een verspilling van geld, energie en de technologie.

Wees alert op bijeffecten
Doordat we oplossingen niet in een afgesloten omgeving implementeren maar in een bredere context, leveren oplossingen vaak onbedoelde bijeffecten op de omgeving. Dit kunnen zowel positieve als negatieve effecten zijn. Door te veel op technologie te leunen kan het bijvoorbeeld zo zijn dat minder digitaal vaardigen buiten de boot vallen of dat veiligheid van kwetsbare verkeersdeelnemers over het hoofd wordt gezien. Door hier vroegtijdig zicht op te hebben kunnen negatieve effecten worden geminimaliseerd of kan er voor een andere oplossing gekozen worden. Daarnaast is het van belang om kansen (bijvoorbeeld als het gaat om data) op tijd in kaart te brengen zodat actie kan worden ondernomen om deze kansen te benutten. Alhoewel bijeffecten natuurlijk altijd een rol spelen, zien we dat dit bij smart mobility nog meer het geval is. De bijeffecten zijn namelijk veel diverser: van impact op mobiliteit en gedrag tot aan vraagstukken over privacy, veiligheid en technologische vergrendelingen. Daarnaast zijn bijeffecten door het innovatieve karakter van smart mobility vaak nieuw of onverwacht. We zijn immers nog niet volledig bekend met de effecten van een nieuwe technologie of de marktontwikkelingen die erdoor ontstaan. Daardoor loopt de wetgeving om negatieve effecten te voorkomen vaak achter op de technologische ontwikkeling. Dit geeft ons de verantwoordelijkheid kritisch te kijken naar oplossingen. Gedurende het ontwerp en de realisatie van de oplossing moeten we continu waakzaam zijn op bijeffecten om daarop eventueel actie te ondernemen.

Monitoring en evaluatie
Het continu monitoren en evalueren van de oplossing is dan ook een randvoorwaarde binnen onze aanpak. Zo kan je bovenstaand schema ook andersom gebruiken, door bestaande ideeën en toepassingen te evalueren met vragen als: Tot welke verandering leidt de oplossing en draagt dit bij aan het doel? Hoe zijn technologie, gebruikers en organisatie op elkaar afgestemd en wordt de oplossing gebruikt zoals bedoeld was? Welke bijeffecten zijn er en wat wordt hiermee gedaan? Succesvolle toepassingen worden zo uitgewerkt tot leerzame best-practices en bij minder succesvolle toepassingen kan hiervan geleerd worden om vervolgens gericht actie te ondernemen.

*Bij een technology push wordt de uitrol van een technologie gedreven door de technologische ontwikkeling in plaats van door een bepaalde (markt)behoefte. Dit levert het risico op dat de oplossing niet of niet optimaal aansluit bij de situatie.